Κωνσταντινούπολη / Ισταμπούλ

Το περίπλοκο και δύσκολο θέμα της τακτοποίησης και τυποποίησης των γεωγραφικών ονομάτων απασχόλησε τα Ηνωμένα Έθνη από τη δεκαετία του 1960. Ύστερα από πενήντα, σχεδόν, χρόνια εργώδους προσπάθειας στην οποία συμμετείχαν χιλιάδες εμπειρογνώμονες, ποικίλων ειδικοτήτων και επιστημονικών κατευθύνσεων, από όλες τις χώρες του κόσμου, κατέληξε σε μερικές βασικές αρχές οι οποίες έγιναν από όλους αποδεκτές. Αρχές οι οποίες βοηθούν στη διεθνή επικοινωνία και συντείνουν στην αποφυγή παρεξηγήσεων.

Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχει άγνοια για αυτόν τον πλούτο των εκατοντάδων χιλιάδων σελίδων που απέφερε ο διεθνής προβληματισμός της τυποποίησης γεωγραφικών ονομάτων με αποτέλεσμα να γράφουνται διάφορα τραγελαφικά, όπως για το θέμα της χρήσης των ονομάτων Κωνσταντινούπολη και Ισταμπούλ, πρόσφατα και σε ένα γραφικό σημείωμα της Μαρίας Κατσουνάκη στην εφημερίδα Η Καθημερινή (19 Ιανουαρίου 2011).

Ένα από τα βασικά θέματα της τυποποίησης ονομάτων είναι το εξώνυμο. Μια ελληνικής προέλευσης λέξη που μπήκε στο διεθνές λεξιλόγιο (exonym) και αναφέρεται στο παγιωμένο όνομα που χρησιμοποιούν άλλοι λαοί και το οποίο δεν ταυτίζεται με το επίσημο όνομα μιας χώρας ή μιας πόλης. Ουδείς μπορεί να απαγορεύσει σε οποιοδήποτε λαό να χρησιμοποιεί εξώνυμο, το μόνο που μπορεί μια χώρα είναι να ζητήσει στην αλληλογραφία που απευθύνονται σ’ αυτή να αναγράφεται το επίσημο όνομα που τυποποίησε η ίδια. Τα εξώνυμα, λοιπόν, θεωρούνται αποδεκτά και σεβαστά στη διεθνή πρακτική, έτσι ενώ οι Γερμανοί ονομάζουν τη χώρα τους Deutschland όμως δέχονται και το αγγλικής προέλευσης εξώνυμο Germany, οι Άγγλοι έχουν ως επίσημο όνομα της χώρας τους το United Kingdom [of Great Britain and Northern Ireland] όμως δέχονται τις επιστολές που αναγράφουν England, καθώς και άλλες που αναγράφουν: Angleterre, που προέρχονται, κυρίως, από τη Γαλλία.

Όταν το Δημαρχείο της Αθήνας υποδέχεται αντιπροσώπους της αγγλικής πρωτεύουσας αναφέρει ότι καλωσορίζει τους αντιπρόσωπους του Λονδίνου (και όχι τους αντιπροσώπους του Λάντον) και όταν στην Αγγλία υποδέχονται εκπροσώπους του Δημαρχείου της Αθήνας αναφέρουν ότι: We welcome the representatives of Athens (και όχι: the representatives of Athina)

Οι Έλληνες ονομάζουν την πρωτεύουσα της Γαλλίας Παρίσι και την πρωτεύουσα της Γερμανίας Βερολίνο και ουδείς διαμαρτύρεται γιατί δεν χρησιμοποιούν τις λέξεις Παρί και Μπέρλιν. Αμέσως, εικάζεις ότι αυτή η επιλεκτική ευαισθησία για την Κωνσταντινούπολη, ότι ντε και καλά πρέπει να την αποκαλούν όλοι Ισταμπούλ, είναι απότοκο μιας γενικότερης στάσης να προχωρούμε όχι με βάση τη διεθνή πρακτική και το διεθνές δίκαιο αλλά με βάση να προκαλούμε ευαρέσκεια στην Τουρκία. Ότι δηλαδή υποκλινώμεθα και υπακούμε.

Η χρήση το ονόματος Κωνσταντινούπολη εκ μέρους του ελληνικού λαού και των λογίων του αποτελεί ένδειξη σοβαρότητας που, εκτός από την εκδήλωση σεβασμού στην ιστορική μνήμη, συμβαδίζει με τη διεθνή πρακτική. Το πράγμα κάνει πιο τραγελαφικό το ότι το όνομα Κωνσταντινούπολη ήταν το επίσημο όνομα της πόλης για πέραν από μιάμισι χιλιάδες χρόνια και έγινε απλώς μετά εξώνυμο, ότι το όνομα Ισταμπούλ προέρχεται, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, από το ελληνικό όνομα και ότι έγινε επίσημο από το 1930 ενώ προηγουμένως ήταν ενδώνυμο (άλλη ελληνική λέξη που μπήκε στο διεθνές λεξιλόγιο [=endonym] και αναφέρεται σε ονόματα που επιχωριάζουν στο εσωτερικό μιας χώρας και δεν ταυτίζονται με τα αναγνωρισμένα και επίσημα). Όμως στη χρήση του ονόματος Κωνσταντινούπολη διάφοροι προοδευτικώνυμοι βλέπουν ανάπτυξη του σοβινισμού γι’ αυτό και αισθάνονται έντονα την ανάγκη να προτάξουν τα στήθη τους εις τον σοβούντα εθνικισμό και να δώσουν τον αγώνα τον καλό εναντίον του.

Χαρακτηριστικά, κάποτε ο Ηλίας Πετρόπουλος σε μια κατεδαφιστική κριτική του για τον Γιώργο Ιωάννου τον κατηγόρησε για φανατικό σοβινιστή και ανάμεσα στα διάφορα τόνισε: “Ο Ιωάννου, με πείσμα, αποκαλεί την Ισταμπούλ Κωνσταντινούπολη. Δεν ξαφνιάζομαι. Με το ίδιο πείσμα οι τσαρικοί εμιγκρέδες αποκαλούσαν το Λένιγκραντ Αγία Πετρούπολη.”  Το παράδειγμα, με το Κωνσταντινούπολη / Ισταμπούλ, επανέρχεται σε συνέντευξή του στην εφημερίδα των Σκοπίων ΕΠΟΧΑ (14/3/1992) στην οποία αναφέρεται απαξιωτικά στους συμπατριώτες του που “επιμένουν να ονομάζουν την Ισταμπούλ Κωνσταντινούπολη”. Το παράδειγμα με τα ονόματα Λένιγκραντ και Πετρούπολη και τους ρώσους εμιγκρέδες δεν χρησιμοποιούνται ξανά γιατί το σοβιετικό καθεστώς κατέρρευσε και το 1991 η πρώην πρωτεύουσα της Ρωσίας πήρε πανηγυρικά τα παλιό της όνομα. Όμως ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν αισθάνεται την ανάγκη να αναφερθεί στο ατυχές παράδειγμά του για το Πετρούπολη/Λένιγκραντ και τους τσαρικούς εμιγκρέδες κι ούτε να ζητήσει συγγνώμη από τον Γιώργο Ιωάννου. Έχω προσέξει ότι όλοι όσοι υπεισέρχονται στη συγγραφική σκηνή με τσαμπουκά και προκλητικότητα αγνοούν, δυστυχώς, τη λέξη αυτοκριτική.

Θέσατε, λοιπόν, την μάχαιραν εις την θήκην, ω προοδευτικώνυμοι δημοσιογράφοι και συγγραφείς, και ερευνήστε καλύτερα τα θέματα με τα οποία ασχολείστε. Ο θεωρητικός εξοπλισμός με μερικές μπροσούρες ουδένα ωφέλησε.

Σάββας Παύλου, Μέλος της Κυπριακής Επιτροπής Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων